nrc.nl › digitale editie

Er bestaat geen linkse of rechtse journalistiek, wel goede en slechte. En goede journalistiek is per definitie onafhankelijk. Dat geldt straks zeker voor Nieuwsuur, zegt Carel Kuyl tegen Elsbeth Etty.

Nova maakt plaats voor Nieuwsuur, u blijft hoofdredacteur. Wat is het verschil?

„Dankzij onze samenwerking met de NOS krijgen we de beschikking over 36 buitenlandcorrespondenten en kunnen we zwaar inzetten op onderzoeksjournalistiek. Het Journaal is een omvangrijke nieuwsorganisatie met zo’n 370 mensen. Nieuwsuur en Het Journaal gaan één grote researchredactie vormen, waarin we samen verhalen gaan oppakken. Ook krijgen we een grotere Haagse redactie, waar ik veel van verwacht. We zullen veel meer kunnen investeren in journalistieke kwaliteit.”

Clairy Polak moest weg als presentator omdat ze een links profiel zou hebben. Wat wordt het profiel van Nieuwsuur?

„In elk geval geen links of rechts profiel. Ik erger me enorm aan de discussie over linkse of rechtse journalistiek. Die bestaan helemaal niet: je hebt slechte en goede journalistiek. Goede journalistiek is per definitie onafhankelijk. Het profiel van Nieuwsuur vergeleken met de andere actualiteitenprogramma’s is de onafhankelijkheid. Het is onzin dat Clairy Polak schadelijk zou zijn voor een onafhankelijke imago. Ze wordt links genoemd omdat ze kritisch is. Maar elke journalist hoort kritisch te zijn ten opzichte van de macht. Als links aan de macht is wordt links aangepakt, zoals Wouter Bos stevig is aangepakt door Nova.”

Hoe komt het dan dat onafhankelijke journalistiek als links wordt bestempeld?

„Dat komt door bepaalde krachten die in de Nederlandse samenleving zijn vrijgekomen. Daarin volgt ons land Amerika, waar dezelfde verwarring heerst. CBS, niet bepaald een links bolwerk, wordt daar toch voortdurend als links weggezet. Daartegenover heb je de schreeuwzenders als Fox en nog veel meer schreeuwkranten. Die zijn opgezet om veel geld mee te verdienen en dat lukt omdat ze voorzien in een grote behoefte. Er is een deel van het publiek, ook in Nederland, dat zich niet herkent in wat onafhankelijke journalisten doen. Men verwart een schreeuwerig geluid met vrijgevochten onafhankelijkheid. Maar het is partijdigheid. In Den Haag is de manier waarop je je profileert versimpelt tot een keuze tussen links en rechts. Profilering heeft veel meer lagen. Je kunt partij kiezen voor jong versus oud, wit versus zwart, arm versus rijk, platteland versus stad, enz. Omdat het onderscheid tussen de politieke of levensbeschouwelijke kleur van verschillende omroepen de afgelopen jaren is vervaagd, is de mythe ontstaan dat de publieke omroep een links bolwerk is.”

Zouden niet alle programma’s van een Publieke Omroep onpartijdig horen te zijn?

„Daar denkt Henk Hagoort, voorzitter van de Publieke Omroep en voorheen van de EO, heel anders over. Bij zijn aantreden heeft hij gezegd: de omroepen lijken te veel op elkaar, dat moet anders. Volgens hem werden de actualiteitenrubrieken allemaal vanuit eenzelfde ideologie gemaakt. De uitspraak dat de Publieke Omroep drie keer de Volkskrant was, komt uit zijn mond. Maar veel voorbeelden daarvan heb ik niet gehoord.”

Waarom hebben de Hilversumse journalisten zich niet op principiële gronden verzet tegen de visie van Hagoort en gezegd: journalistiek hoort niet ideologisch te zijn, wij doen niet mee aan de herzuiling.

„In eerste instantie zijn we ons gaan afvragen of hij wellicht gelijk had. We zijn zelfs zo ver gegaan om bij Nova Politiek te turven of we linkse gasten misschien te veel ruimte gaven, maar dat bleek niet het geval. Toen zijn we de onderwerpen gaan bekijken. Dan kom je al snel op de vraag of er linkse of rechtse onderwerpen bestáán. Zijn er linkse aardbevingen of rechtse overstromingen? Nee dus.”

Toch krijgen we nu op Nederland 2 de actualiteitenrubriek ‘Uitgesproken’ waarin afwisselend EO, Vara en WNL zich moeten profileren als respectievelijk evangelisch, progressief en rechts-conservatief. Wat heeft dat met onafhankelijke journalistiek te maken?

„Zolang het omroepbestel is gegrondvest op verenigingen zijn die omroepen gedwongen te laten zien hoe links, evangelisch of rechts ze wel zijn. De VARA heeft daarom laten weten veel aandacht te willen besteden aan het klimaat en Wakker Nederland (WNL) aan economie. Dat gaat dus uit van het idee dat het klimaat een links en economie een rechts thema is. Daar weiger ik mij bij neer te leggen.”

De herzuiling in Hilversum gaat dus ten koste van de journalistieke kwaliteit?

„Dat hangt nu eenmaal samen met ons bestel. De omroepverenigingen worden geacht de stromingen in de samenleving te vertegenwoordigen, daar worden ze één keer in de vijf jaar op afgerekend. De journalisten bij de publieke omroep moeten zich schikken in die politieke realiteit. Er was in de Tweede Kamer een grote meerderheid voor handhaving van het bestel gebaseerd op stromingen. Dat is gewoon een gegeven.”

Moesten er daarom twee stromingen bij, Wakker Nederland en Powned, die allebei voortkomen uit De Telegraaf?

„De hoofdredacteur van De Telegraaf, Sjuul Paradijs heeft met veel bombarie geroepen dat het rechtse geluid in Hilversum niet gehoord wordt zolang de linkse kerk daar de dienst uitmaakt en dat hij daar wel even wat aan zou doen. Hij vindt dat de AVRO en de TROS niet gedaan hebben waar ze voor bedoeld waren en dus was het heel legitiem dat een Telegraaf-geluid dat gat zou gaan vullen. Als je dat gelooft, is het goed dat ze een kans krijgen.”

Maar u gelooft daar niet in?

„Nee en de hoofdredacteur van Wakker Nederland, Michiel Bicker Caarten, duidelijk ook niet. Die zegt dat hij journalistieke programma’s wil gaan maken. Prima, maar dat was niet de reden waarom Wakker Nederland in het bestel wilde. Die reden was boze Telegraaflezers bedienen. Wat Wakker Nederland en Powned zeggen klinkt nogal opportunistisch. Ze hebben hun zendmachtiging en hun geld binnen en vervolgens zijn ze niet meer aanspreekbaar op datgene waar ze voor bedoeld zijn.”

So what, zolang ze maar goede programma’s maken.

„Dat moeten we nog maar afwachten. Wakker Nederland zegt zich te willen onderscheiden van de EO en de VARA door uit te dragen dat de mens zelf zijn lot bepaalt. Maar denkt een VARA-journalist of ik, als hoofdredacteur van Nieuwsuur, daar dan anders over? Is die opvatting voorbehouden aan het deel van de rechtse kerk dat De Telegraaf leest? Dat lijkt me niet. Krijgen we nu vijf keer De Telegraaf en is dat dan beter dan drie keer de Volkskrant?”

Nou, geeft u zelf het antwoord eens?

„Vooralsnog verwacht ik dat Wakker Nederland gewoon aardige programma’s gaat maken. Hetzelfde geldt voor Powned, die willen een beetje Pietje Bellen, keet schoppen. Ze gaan kijken of ze een kwartier per dag echt leuk kunnen zijn en als dat lukt dan wordt het ook een leuk programma. Maar de kloof tussen wat het bestel ooit was en nu is zal hierdoor alleen maar groter worden. Het zal niet lang duren of in De Telegraaf zal geklaagd worden dat er nog steeds niet genoeg rechtse geluiden uit Hilversum komen en dat de Publieke Omroep nog altijd een links bolwerk is.”

Uw eigen programma, Nieuwsuur, is de enige actualiteitenrubriek die niet aan een omroepvereniging is gelieerd. U mag zich niet profileren. Wordt dat geen kleurloze bedoening?

„Ik vind dat je je moet profileren door de scherpte van je keuzes, door je journalistieke agenda, die onafhankelijk moet zijn van politieke partijen en maatschappelijke bewegingen. En dat is precies het knelpunt voor omroepverenigingen die uit maatschappelijke stromingen voortkomen en gedwongen zijn zich als zodanig te definiëren.

„Zolang dat zo blijft, zullen de actualiteitenrubrieken van de omroepverenigingen, van Altijd wat (NCRV) tot Uitgesproken van de EO, de VARA, en Wakker Nederland moeten vertellen wat ze van het nieuws vinden, terwijl wij in Nieuwsuur gaan vertellen hoe het zit. Ik zie niet in wat daar kleurloos of saai aan is.”

Bent u niet bang dat Nieuwsuur nu zo krampachtig zijn best gaat doen om niet als links over te komen, dat er geen kritisch woord over Wilders gesproken mag worden?

„Daar moeten we inderdaad enorm voor oppassen, maar ook voor het omgekeerde. We moeten ook niet bang zijn om rechts gevonden te worden. Toen Nova tijdens de verkiezingscampagne Wilders interviewde en wij hem naar ons idee stevig aanpakte, kreeg ik van een collega-journalist die als links bekend staat te horen dat het schandalig van ons was om Wilders überhaupt aan het woord te laten.”

Wie was dat?

„Dat zeg ik niet, maar het was in elk geval niet Jeroen Pauw of Paul Witteman, die hebben geen last van dat soort vooroordelen. Daarom hebben ze een tijdlang in bijna elke uitzending Rita Verdonk gehad. Ik vond dat wel weer een beetje te veel van het goede, maar om andere redenen.”

Welke redenen?

„Nou, je moet ook letten op de kwaliteit van de argumenten van je gasten en daar ontbrak het wel eens aan bij Verdonk. Zoveel had ze nu ook weer niet te vertellen.

„Maar het is waar dat de journalistiek te angstig dreigt te worden voor de kritiek dat we van de linkse kerk of wat voor kerk dan ook zijn, waardoor we niet meer op een onbevangen manier kunnen berichten over wat in Nederland en de wereld aan de hand is.”

Als Knevel en Van den Brink, namens de EO, Jan Tromp van de VARA en Michiel Bicker Caarten voor WNL tegen alle afspraken in ook onafhankelijke journalistiek gaan bedrijven in Uitgesproken, hoe gaat Nieuwsuur zich dan van hun programma’s onderscheiden?

„Dat durf ik haast niet meer te zeggen sinds Henk Hofland daar een zuinig stukje over heeft geschreven, omdat ik in dit stadium niet te hoog van de toren wil blazen, maar ik zeg het toch maar: we komen met iets heel goeds. Ook voor tv-journalistiek geldt dat je je moet onderscheiden door kwaliteit.”

Waarna u het verwijt zult krijgen dat onvoldoende mensen zich daarin herkennen, dat u een elitair programma maakt …

„…voor de Grachtengordel en de linkse kerk. Ja, dat blijft een duivels dilemma. Toch denk ik dat de Publieke Omroep die kwaliteit moet brengen, en dat investeren in hoogwaardige, onafhankelijke journalistiek het enige is wat toekomstbestendige publieke televisie oplevert, die niet door commerciële omroepen kan worden geleverd.”

Gedreven omroepman

Carel Kuyl (1951) is televisiejournalist en omroepbestuurder. Hij kwam in 1981 in dienst bij de NOS als redacteur van Het Capitool, de voorloper van het discussieprogramma Buitenhof. In de jaren daarna werkte hij voor de buitenlandrubriek Panorama van de KRO waarna hij overstapte naar NOS Laat. Toen dat programma veranderde in Nova werd hij chef Buitenland. Met de komst van de NPS, in 1995, werd Kuyl benoemd tot chef Documentaires. Een paar jaar later werd hij programmaleider Televisie. Sinds 2003 was hij hoofdredacteur van Nova.