nrc.nl › digitale editie

Expertdiscussie

Nederland krijgt een stabiele minderheidregering

Er leven grote zorgen over de stabiliteit van een minderheidskabinet van welke kleur dan ook. Zelfs een uitgebreid gedoogakkoord met één of meer partijen kan immers struikelen op dissidenten bij een krappe meerderheid, of bij een minderheid in de Eerste Kamer. De kans op een wankel minderheidskabinet is echter veel kleiner dan veelal wordt aangenomen.

Dat komt omdat in Nederland een regering geen formele instemming van het parlement nodig heeft om te beginnen met regeren. Een minderheidskabinet kan dus zo aan de slag. Over de Rijksbegroting stemt het parlement bovendien niet als geheel maar per departement. Dat maakt het makkelijker om over rechts de begroting voor Justitie te laten aannemen, en over centrum-links de begroting voor Buitenlandse Zaken.

Uit Nieuw-Zeeland blijkt daarnaast dat één enkele wijziging van besluitvormingsregels effectief is om wetten aangenomen te krijgen. Het Nieuw-Zeelandse parlement heeft een regel tot de mogelijkheid van het onthouden van stemmen ingevoerd toen het door een wijziging van het kiesstelsel vanaf 1996 de kans op minderheidskabinetten groter zag worden. Stemonthouding maakt het makkelijker voor oppositiepartijen en dissidenten om tegelijkertijd een signaal tegen het kabinetsvoorstel af te geven maar niet het kabinet te laten vallen. Als zij zich onthouden van stemmen, kan het minderheidskabinet toch een meerderheid van de overgebleven stemmen verwerven. In Nieuw-Zeeland bleek stemonthouding fundamenteel voor het aannemen van wetsvoorstellen en daarmee de stabiliteit van de regering. Met een eenvoudige wijziging in het Reglement van Orde van Eerste- en Tweede Kamer is deze mogelijkheid te realiseren. Het enige vereiste is een Kamermeerderheid die voor de stemonthouding stemt.

Hans Vollaard

Politicoloog aan de Universiteit Leiden.

Amerika is vrijer dan Europa

De spanning tussen de vrijheid die je voor jezelf claimt en de vrijheid die een ander moet worden gegund, te zien bij de discussie over een islamitisch cultureel centrum nabij Ground Zero in New York, is een van de grootste dilemma’s in de Amerikaanse geschiedenis. Thomas Jefferson was daarvan een sprekend voorbeeld. Niemand heeft mooiere teksten over individuele vrijheid geschreven dan hij. Maar zijn eigen vrijheid en welvaart steunde wel op de slaven die zijn landgoed draaiende hielden.

Amerikanen en Europeanen worstelen vandaag met diezelfde vraag: komt mijn vrijheid in het gedrang, als ik anderen gun wat ik voor mijzelf zo koester?

In de eerste plaats is de botsing van meningen niet het probleem, maar juist de aanzet tot de oplossing. De confrontatie ontwijken of taboe verklaren, zal de problemen vergroten. In de tweede plaats is het rigoureus handhaven en steeds verder toespitsen van grondrechten essentieel. Ook als de publieke opinie een andere kant opgaat. Respect voor de wet gaat niet zonder respect voor de wetgever, de rechter en andere instituties. Op dit punt heeft Europa inmiddels een achterstand opgebouwd.

In de derde plaats is een collectief gedragen beeld van actief burgerschap nodig. Ook hier gaat het mis in Europa: alles wat collectief is, hebben we uitbesteed aan een overheid, die vervolgens is uitgekleed en dus de opdracht voor een deel weer moet teruggeven aan burgers die, anders dan in de VS, verleerd zijn daarmee om te gaan. Daarmee is het zicht op burgerschap verloren gegaan. Burgers zijn consumenten geworden en gedragen zich ook zo ten opzichte van een overheid die zij niet langer zien als van hen, laat staan voor hen. Dat is zonder twijfel de kern van het maatschappelijk ongemak van vandaag.

Frans Timmermans

Kamerlid voor de PvdA en gasthoogleraar in Utrecht op de Vrede van Utrecht-leerstoel.

Dit zijn delen uit langere discussies, te lezen via nrc.nl/expert.