nrc.nl › digitale editie

Ben Elton schrijft en regisseert ‘We Will Rock You’, een musical met pophits van Queen

Ben Elton maakte van de musical We Will Rock You, die gisteravond in première ging, een sci-fi-komedie: „King Arthur meets The Matrix.”

„Eerst vroegen ze me om een musical te schrijven over het leven van Freddy Mercury, met de hits van Queen erin, maar ik weigerde: het leven van Freddie heeft niets met die liedjes te maken. Mijn leven is evenzeer, of even weinig, met die liedjes verbonden als zijn leven. Bovendien zou de musical dan eindigen met een nare, slepende ziekte. Dat leek me geen passend einde voor een musical. Dat kon vrolijker.”

Schrijver Ben Elton (1959), beroemd van de comedyseries Blackadder, The Young Ones en The Thin Blue Line, is librettist en regisseur van de Queen-musical We Will Rock You die gisteravond in Utrecht in première ging. De show staat al tien jaar in Londen en heeft daar 4,5 miljoen bezoekers getrokken. In meer dan twintig steden op vijf continenten trok de show nog eens 5,5 miljoen bezoekers.

We Will Rock You is een jukeboxmusical, een genre ontstaan in de jaren zeventig: musicals rond de reeds bestaande hits van een popartiest. Sinds de Abba-musical Mamma Mia! (1999) beleeft het genre een grote bloei dankzij een bevrijdende vernieuwing: het verhaal hoeft niets meer te maken te hebben met de biografie van de artiesten. Inmiddels zijn er musicals gemaakt met de hits van Madness, Rod Steward, Elvis Presley, Bob Dylan en Boney M.

Kwam u na het succes van ‘Mamma Mia!’ op dit idee?

„Nee, We Will Rock You was al in ontwikkeling toen Mamma Mia! uitkwam. Ik stelde voor aan gitarist Brian May en drummer Roger Taylor, de resterende Queen-leden die de muzikale leiding hebben over de show, om een nieuwe legende te schrijven, een rocklegende. Dat leek me wel passen bij de groep. Ik zei tegen ze: het wordt King Arthur meets The Matrix. Dat laatste doordat het speelt in een toekomstige, door computers geregeerd dystopia. En ik gebruik de Arthur-legende over het magische zwaard dat door een uitverkoren krijger uit een rots moet worden gehaald. Dat is bij mij een gitaar.”

U beoefent hier een genre dat ongebruikelijk is voor de musicalwereld: een sciencefictioncomedy. Waar gaat het over?

„Het verhaal speelt zich af in 2040, in een wereld die wordt beheerst door amusementsmultinational Globalsoft Corporation geleid door de Killer Queen. Zelf muziek maken en zingen is verboden, muziekinstrumenten ook. Rock-‘n’-roll is dood. De oude rockteksten gelden als moeilijk te ontcijferen klassieke geschriften. Een groep rebellen, de Bohemians, heeft rond die overgeleverde flarden een bevrijdingstheologie gebouwd, waarin een messias, Galileo Figaro, in de ruïnes van Wembley Stadium de gitaar van Brian May zou vinden, en de rock weer terug zou brengen.”

In de musical zit veel kritiek op de muziekindustrie, op het kunstmatige produceren van muziekacts, op de globalisering en digitalisering van de industrie. Daar zet Elton het rebelse, individualistische en bevrijdende van de rock-‘n’-roll tegenover.

Is de musical bedoeld als satire op de muziekindustrie?

„Ik zie inderdaad een ontwikkeling waarin de muziek steeds meer gelijkgeschakeld wordt. De oorspronkelijkheid en het zelf doen raken ondergesneeuwd. Idols vind ik een goed voorbeeld: al die kinderen die onbevangen als zichzelf binnenkomen, en binnen twee afleveringen in een mal zijn geperst. Zo worden kunstmatig sterren gefabriceerd.

„Maar satire? In de musical speelt dat gegeven slechts een ondergeschikte rol. Het is een komedie. Neem het niet te serieus.”

Opvallend aan We Will Rock You is dat hij zo nadrukkelijk Nederlands is gemaakt, met vele verwijzingen naar Nederlandse artiesten en liedjes. In deze versie is Nederlands in 2040 de wereldtaal geworden. Engels is een dode taal die wordt bestudeerd als Latijn of Grieks. Reden waarom de oude rockteksten niet meer helemaal begrepen worden.

Waarom heeft u de musical zo vernederlandst?

„Gebruikelijk is dat een musical zoals deze in zijn geheel wordt geëxporteerd. De versie in Utrecht moet zo min mogelijk verschillen van die in New York of Londen. Maar in dit geval werkt dat niet omdat het een komedie is. En een goede komedie heeft een sterke link met het hier en nu, die kun je niet straffeloos overplaatsen naar een ander land. Daarom ga ik, als het even kan, mee als regisseur om de musical aan te passen aan de stad waar hij staat.”

Wat voor problemen kwam u tegen bij het overplanten?

„Bij het regisseren van de Duitse versie merkte ik dat de grappen aanvankelijk niet werkten. Na een tijdje kwam ik erachter hoe dat kwam, een wetenschap die me van pas kwam bij de Nederlandse versie. In het Engels komt de belangrijkste mededeling aan het eind van de zin, het moment dat de komiek zijn punchline plaatst. In het Duits en het Nederlands zit de belangrijkste mededeling echter aan het begin van de zin, waardoor de punchline niet werkt. Die grappen moet je dus een beetje handig ombouwen.”

In de musical zitten veel referenties naar de popmuziek, niet alleen naar Queen, maar naar allerlei artiesten en songs. Ook die zijn vernederlandst. Waarom?

„Westerlingen delen weliswaar een popcultuur, maar er zijn ook duidelijke verschillen tussen de landen. Veel Britse verwijzingen in mijn tekst zouden hier helemaal niet werken. Jullie kennen bijvoorbeeld niet de kinderserie The Wobbles of het komische trio The Goodies. Dus heb ik vertaler Martine Bijl gevraagd om steeds naar Nederlandse equivalenten te zoeken. In de Engelse tekst staat bijvoorbeeld: ‘Dat je een leren jasje draagt, maakt je nog geen Cliff Richard!’ Jullie kennen Cliff Richard wel, maar hier heeft hij niet de betekenis die hij in Groot-Brittannië heeft. Dus vroeg ik: ‘Wie is bij jullie het netste, schoonstgeboende hartelapje met wie alle moeders weglopen?’ Dat is Rob de Nijs geworden.

„De hoofdpersoon krijgt op een gegeven moment allerlei vragen binnen in zijn kop die hij niet kan begrijpen. Daar hebben we ook Nederlandse songs tussengezet: ‘Waarheen leidt de weg? Da ya think I’m sexy? Heb je even voor mij? Waar is Hotel California? Waarom staat er een paard in de gang en wanneer komt Bonnie eindelijk buiten spelen?’”

Rock en Queen zijn serieuze zaken voor de liefhebbers. Vanwaar een komedie?

„Ik vond dat juist zo goed bij Queen passen. Queen had altijd veel humor en zelfrelativering. De act van Freddie Mercury was volkomen over the top en hij moest daar zelf het hardst om lachen. Neem nu de videoclip van I Want To Break Free waarin hij opkomt verkleed als meisje met een stofzuiger, maar dan wel met een enorme snor. Een rocker die zichzelf serieus neemt zou dat niet doen.”

Voor popliefhebbers was het in de jaren tachtig niet bepaald hip om van Queen te houden. Had u daar ook last van?”

„De smaakbepalende snobs zitten er zo vaak naast, ze volgen slaafs de waan van de dag. Een groep als Abba werd ook altijd met de nek aangekeken. Pas decennia later komt de erkenning, dan komen de popsnobs erachter wat de miljoenen fans allang wisten. In Engeland is deze musical neergesabeld, omdat die fuckers niets met musical hebben en niet met Queen. Dat zeiden ze ook openlijk in hun recensie. Ik vind: als je het bij voorbaat al niets vindt, blijf dan thuis.”

Bent u, of was u, lid van de Queen-fanclub?

„God nee, dat is meer iets voor bouwers van modeltreinbanen en voor postzegelverzamelaars.”

Maar bent u Queen-fan?

„Natuurlijk, daar ben ik mee opgegroeid. Queen, Roxy Music, T-Rex, David Bowie; dat waren mijn bands in de jaren zeventig. Ik ging op mijn zestiende uit huis om drama te studeren. Maandenlang zat ik eenzaam en verwaarloosd in een koud, lekkend kamertje. En op de radio hoorde ik steeds Bohemian Rhapsody, dat toen acht weken op nummer één stond. De hits van Queen behoren tot de soundtrack van mijn leven.”

Veel mannen in de zaal.

,,Dit is de eerste musical waar mannen hun vrouw mee naartoe slepen, in plaats van andersom.”

‘We Will Rock You’ staat in het Beatrixtheater in Utrecht. Inl: musicals.nl, 0900-1353. Maandag een recensie in deze krant.

Queen

Queen begon in 1970 als symfonische hardrockgroep, maar bewoog al snel naar een toegankelijker popgeluid met meerdere stijlinvloeden. In 1975 had de groep een wereldhit met de minirockopera Bohemian Rhapsody (1975). Hierna volgden Somebody to Love en de voetvalklassieker We Are The Champions. Na het concert op het Live Aid-festival in 1985 werd Queen wereldberoemd.

De groep heeft een onmiddellijk herkenbaar geluid, dankzij de snijdend hoge stem van zanger Freddy Mercury, het monumentale gitaargeluid van Brian May, dat klinkt als een Brits dansorkest door een oude radio, en de vele koortjes. Queen blonk uit in grootse stadionconcerten waarin begaafd showman Freddie Mercury in zijn extravagante kleding en met zijn ballerinoposes de grote gangmaker was. De hits bevatten vaak een aanstekelijk refrein dat zeer geschikt is om door volle stadions te worden meegezongen en meegeklapt: We Are The Champions, We Will Rock You, Radio Ga Ga, One Vision, Who Wants to Live Forever. Mercury stierf in 1991 aan aids.